نوشته‌ها

ساختار داخلی قفل آویز و نحوه کار کردن آن

قفل آویز به شکل استوانه ای است که میله ای منحنی شکل دارد و داخل آن توپی یا مغزی قفل وجود دارد. با دیدن عکس زیر مشخص میشود که داخل قفل آویز توپی هم به صورت استوانه ای شکل است که هر کدام چند سوراخ دارد. داخل قفل آویز تعداد پین وجود دارد که به فنر متصل است با چرخاندن کلید هر پین در جایگاه خود قرار می گیرد. پس از آن فنر قفل باز می شود و در این صورت قفل آویز به راحتی باز شده است.

مراحل ساخت قفل

مراحل ساخت قفل

در چالشتر ، قفل ها متناسب با ابعاد ساخته شده و شکل ظاهری آن ها ، در انواع قفل قلوه ای ، قفل زیره دار و قفل چند کلید می باشند. تعداد قطعات قفل با توجه به مدل آن متفاوت است ؛ اما به طور معمول هر قفل شامل ۱۳ قطعه است که همه آن ها دست ساز می باشند (اجزای تشکیل دهنده کلیدنیز شامل ۴ قطعه می شود.) قفل ها را از مس ، آهن ، برنز ، برنج و فولاد می سازند که در این میان فولاد بیشتر رواج دارد.
برای ساختن قفل ، فلز اولیه را سه برابر وزن قفل ساخته شده در نظر می گیرند.
ابتدا ورقه فلزی را به شکل چلیپا بریده و دور یک مفتول فلزی با مقطع دایره می پیچند ، آن را روی سندان گذاشته و با چکش زدن به شکل استوانه در می آورند ؛ سپس ورقه ای دایره ای شکل به نام طبلک را هم اندازه با قطر داخلی دهانه بدنه ، داخل قفل قرار می دهند. در قسمت انتهایی استوانه ( قفل ) درپوشی گذاشته و دو پایه قفل را که هم شکل ، هم اندازه ( به شکل مربع و به اندازه یک سوم ارتفاع کل قفل ) ساخته می شود نصب می کنند.
برای جوش دادن قسمت های مختلف قفل از نوارهای بسیار باریک فلز برنج استفاده می کنند. سپس قفل را در آب انداخته و کمی پودر جوش به آن اضافه می کنند تا روی برنج ها پوشیده شود ؛ قفل را از آب بیرون آورده و تمام قطعات را با سیم به هم وصل می کنند. آنگاه قفل را در کوره می گذارند تا برنج ذوب شده و دورتا دور بدنه و دسته را بپوشاند. سپس قفل را از گوره بیرون آورده و سوهان می کشند.

برای ساخت دسته قفل ، از همان جنس قفل از میلگردهایی با ورقه های ۵یا ۶ یا ۸ میلی متری به شکل نعل اسب استفاده می کنند. میخی را از سوراخ تعبیه شده در دسته به طوری که از سوراخ پایه هم رد شود عبور داده و بدین ترتیب یک محور چرخیده به وجود می آورد. دسته آماده شده سوهان کاری گردیده و نقش دلخواه را بر روی آن حکاکی می کنند.

اما مهم ترین مرحله ، ساخت پیچ و زبانه است و وجه تمایز قفل های چالشتری با سایر قفل ها می باشد. چرا که پیچ به طور کامل با دست و از طریق سوهان کاری ساخته می شود و هیچ کلیدی نمی تواند قفل دیگری جز قفل خودش را باز کند.

در نهایت درپوش قفل که خود از دو تکه تشکیل می شود ، ساخته و نصب می گردد. در صورت تمایل ، قفل ساز نقوشی را به سلیقه خود روی بدنه قفل ، حک و سطح آن را سوهان کاری می کند.

•قفل و کلید در فرهنگ مردم ایران ؛ با تاکید بر منطقه چالشتر / اصغر عسگری خانقاه ، سیمین ریاحی دهکردی / مجله فرهنگ مردم ایران / سال ۱۳۸۹ / شماره ۲۲ و ۲۳
•قفل چالشتر ؛ شیوه ساخت ، زیبایی و آسیب شناسی / حسین ابراهیمی ناغانی ، سارا یزدان پناه / مجله کتاب ماه هنر / سال ۱۳۸۷ / شماره ۱۱۹
ایران آنتیک

ابزار و وسایل قفل سازی در چالشتر

ابزار و وسایل قفل سازی در چالشتر

• سمبه : از ابزارهای اصلی در قفل سازی می باشد و برای ساخت بدنه قفل به کار می رود.
• انواع سوهان : برای صیقلی دادن و ایجاد طرح بر روی سطح قفل به کار می رود (به این طرح ها «بچه خیارک » می گویند).
• مته : برای سوراخ کردن قسمت های مختلف قفل مانند پایه و دسته استفاده می شود که با گذراندن میخی از داخل پایه و دسته حالت چرخنده پیدا می کند. (مته به صورت برقی و دستی وجود دارد.)
• مته کمانک : به مته دستی گفته می شود که کاری شبیه به خراطی انجام می دهد.
• سندان : از جنس فولاد است که فلز حرارت دیده را بر روی آنقرار داده و با پتک ضربه می زنند تا به شکل مورد نظر درآید. برخی از سندان ها در کنار دیواره ، قلمزنی شده اند و دارای امضا می باشند.
• گیره : از دو فک تشکیل شده که به وسیله دسته ای باز و بسته می شود. از این وسیله برای نگه داشتن قطعه ای از قفل که استادکار مشغول کار برروی آن است به کار می رود.بهترین گیره ها از جنس فولاد می باشند. برای ساخت قفل هایی در ابعاد مختلف ، به گیره هایی با ابعاد متناسب با قفل ها نیاز است.
• گیره دست : از این وسیله برای گرفتن و نگه داشتن قطعات کوچک قفل استفاده می شود.
• کوره زغال : فلز باید حرارتی معادل ۱۰۰۰ تا ۱۱۰۰ درجه ببیند تا نرم شود بنابراین به کوره احتیاج است و زغال به عنوان سوخت درون کوره قرار می گیرد.
• انبر : انواع انبر های آهنگری اعم از قلم گیر ، نازک گیر ، قطورگیر از ابزار های قفل سازی نیز می باشند.
• چکش : برای شکل دادن به آهن و فولاد و سایر فلزات از آن استفاده می کنند.
• انبردست : برای نگه داشتن آهن داغ شده و ضربه زدن به آن به کار می رود بنابراین باید دسته اش عایق حرارتی باشد.
• پایه وادار : همانند سنبه است اما گرد نیست ، دارای سطح مقطعی مستطیل شکل است و برای ساخت پایه قفل مورد استفاده قرار می گیرد.
• اسکنه : نوعی قلم است که با ضربه چکش عمل تراش را انجام داده و برش های مختلفی ایجاد می کند.
• توپه : ابزاری است که برای ساخت دهانه قفل مورد استفاده قرار می گیرد. در قفل باید نشیمن گاهی باشد تا جا بیفتد. توپه می چرخد و پله ایجاد می کند تا در قفل زیاد پایین نرود و در جای درست قرار گیرد.
• حدیده : وسیله ای برای ساخت پیچ های کوچک است که برای قسمت های داخل قفل مورد استفاده قرار می گیرد.
• قلاویز : این وسیله برای ساخت پیچ های بزرگ مورد استفاده قرار می گیرد.

  • قفل و کلید در فرهنگ مردم ایران ؛ با تاکید بر منطقه چالشتر / اصغر عسگری خانقاه ، سیمین ریاحی دهکردی / مجله فرهنگ مردم ایران / سال ۱۳۸۹ / شماره ۲۲ و ۲۳
  • قفل چالشتر ؛ شیوه ساخت ، زیبایی و آسیب شناسی / حسین ابراهیمی ناغانی ، سارا یزدان پناه / مجله کتاب ماه هنر / سال ۱۳۸۷ / شماره ۱۱۹
    ایران آنتیک

قفل سازی در چالشتر

قفل سازی در چالشتر
یکی از مراکز قفل سازی در ایران « چالشتر » بوده که از دیرباز در این زمینه شهرت داشته است. چالشتر تا سال ۱۳۸۶ روستایی در فاصله ۷ کیلومتری باختری شهرکرد ، مرکز استان چهارمحال و بختیاری بوده و امروزه با گسترش شهرکرد کرد ، در این شهر ادغام گردیده است. قدمت قفل سازی سنتی در این منطقه به دوران صفوی باز می گردد. در میان مردم چنین روایت است که که یکی از خوانین چالشتر به نام خواجه عبدالله نصر در کودکی به اصفهان رفته و نزد استادی به نام محمد علی طلایی که از استادان به نام اسلحه سازی بوده این هنر صنعت را آموخته و به چالشتر بازگشته با ایجاد تغییراتی در قفل اصفهان ، قفلی زیبا و مستحکم را طراحی و به اجرا در آورده است.
در دهه ۱۳۳۰ ، بیش از ۳۰ نفر در این منطقه به قفل سازی مشغول بوند.

•قفل و کلید در فرهنگ مردم ایران ؛ با تاکید بر منطقه چالشتر / اصغر عسگری خانقاه ، سیمین ریاحی دهکردی / مجله فرهنگ مردم ایران / سال ۱۳۸۹ / شماره ۲۲ و ۲۳
•قفل چالشتر ؛ شیوه ساخت ، زیبایی و آسیب شناسی / حسین ابراهیمی ناغانی ، سارا یزدان پناه / مجله کتاب ماه هنر / سال ۱۳۸۷ / شماره ۱۱۹
ایران آنتیک